کاوشی در حکم فقهی صابئان

اشاره

دیدگاه فقیهان

1: شیخ مفید گوید:

«و قد اختلف فقهاء العامه فی الصابئین و من ضارعهم فی الکفر سوی من ذکرناه من الثلاثه الأصناف، فقال مالک بن أنس و الأوزاعی: کل دین بعد دین الإسلام سوی الیهودیه و النصرانیه فهو مجوسیه و حکم أهله حکم المجوس». «1»

فقیهان اهل سنت در مورد صابئان و همانندان ایشان در کفر، هم اندیش نیستند البته در غیر سه گروه مسیحیان، یهودیان و زردشتیان مالک بن انس و اوزاعی گویند: هر آیین بجز آیین مسلمانی و غیر از یهودی گری و نصرانی گری مجوسی بشمار آید و پیروان آن در حکم مجوسی هستند.

شیخ مفید، در هم سانی این گروهها با مجوسیان، به یادکرد دیگر سخنان فقیهان اهل سنت می پردازد و سپس اظهار می دارد: «فأما نحن فلا نتجاوز بإیجاب الجزیه إلی غیر من عددناه لسنه رسول اللّٰه (صلی اللّٰه علیه و آله) فیهم و التوقیف الوارد عنه فی أحکامهم». «2»

ما در وجوب جزیه، از گروههای یاد شده [مسیحیان، یهودیان، زردشتیان] پا فراتر نمی نهیم زیرا سنت پیامبر (صلی اللّٰه علیه و آله) در گرفتن جزیه، فقط در مورد ایشان است و ما در احکام فقهی که از پیامبر در بارۀ آنان وارد شده، به توقیف: [پاسداشت مرز موضوعات] فرمان داریم.

سپس شیخ مفید، سخن فقیهان یاد شده را در هم سانی حکم فقهی صابئان با مجوسیان، بعید می شمرد و چنین می گوید: «فلو خلینا و القیاس لکانت المانویه و المزدقیه و الدیصانیه عندی بالمجوسیه أولی من الصابئین لأنهم یذهبون فی أصولهم مذاهب تقارب المجوسیه و تکاد تختلط بها» «3». اگر ما به «قیاس» هم وا نهاده شویم، در دیدگاه من مانویان، مزدکیان و دیصانیان به مجوسیان نزدیکترند تا صابئان. زیرا در باورهای بنیادین،